بیکاری مردمان نجیب

نجیب‌مردمانی هستند این ساکنان استان غربی ایران، کردستان. استانی به غایت زیبا و البته تا حدودی محروم. دور از انتظار نیست که چنین استانی یکی از نقاط هدف فعالیت‌ها و خدمات‌رسانی بنیاد برکت باشد. بنیادی‌ که فعالیت‌هایش برآمده از سیاست‌ها و راهبردهای ابلاغی از سوی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)، بر اشتغال‌زایی و توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی مناطق کم‌تر برخوردار متمرکز است. کردستان از بیکاری مردمانش و به خصوص جوانان برومندش در رنج است. همه نیک می‌دانیم که اشتغال، محور توسعه است و چرخ زندگی بدون کار و درآمد نمی‌چرخد و لنگ می‌زند. شغل که نباشد روستاها خالی از سکنه می‌شوند که تا حدودی شده‌اند، گیرم که آب و برق و گاز هم به اقصی نقاط ایران رسیده باشد. روستانشینی که شرمنده‌ی زن و بچه‌اش باشد دل رضا خواهد داد به کوچیدن از دیار و خانه‌اش و مهاجرت به شهری و ساکن ‌شدن در حاشیه‌اش از سر استیصال، برای لقمه نانی. کار که باشد اما، با خودش آبادانی می‌آورد، زندگی می‌آورد. همین است که بنیاد برکت با تمام توان ورود کرده به مبحث اشتغال‌زایی در مناطق محروم، و طرح‌ها و مدل‌هایی را سامان داده برای این مهم، از «سحاب» و «آسمان» گرفته تا «آفتاب» و «مهتاب». یکی برای توانمندسازی جوامع محلی با مشارکت خود ساکنان است و دیگری، از بابت ایجاد کسب و کارهای خرد و خانگی اما زودبازده. این یکی، مشارکت اقتصادی را در دستور کار دارد و آن دیگری، مساعدت می‌کند از برای برکشیدن واحد‌های تولیدی و صنعتی. طرح‌های متنوع؛ مدل‌های گوناگون.

طرح داریم و برنامه

دغدغه‌ی محرومیت‌زدایی و توانمندسازی جوامع محروم و توزیع عادلانه‌ی منابع و فرصت‌ها است که پای بنیاد برکت را به حوزه‌ی اشتغال‌زایی در مناطق محروم باز کرده.

صحبت‌های دکتر مرتضی نیازی، مدیر طرح‌های اجتماع‌محور بنیاد برکت نیز در این خصوص شنیدنی است.

به باور مدیر طرح‌های اجتماع‌محور بنیاد برکتِ ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)، سه چالش اساسی در مبحث اشتغال در کشور وجود دارد: پایین بودن تعداد افراد شاغل به نسبت جمعیت کشور، ایضاً بهره‌وری نیروی کار و فقدان مدل‌ها و طرح‌های مشخص برای ایجاد اشتغال.

نیازی توضیح می‌دهد: عاملی که می‌تواند به عنوان شاخص اشتغال مورد ملاک قرار گیرد، بار تکفل است. بار تکفل یعنی تعداد کسانی که شاغل هستند به نسبت جمعیت. این نسبت در سطح جهانی 2 و 2 دهم است، یعنی به ازای هر 2 و 2 دهم نفر، یک نفر شاغل است. در برخی از کشورها این رقم حتی به یک و 6 دهم نفر رسیده است. مثلاً در کشوری مانند چین با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و 300 میلیون نفر، این رقم یک و 8 دهم نفر است، یعنی نزدیک به 700 میلیون نفر چینی شاغل هستند. بار تکلف اما در ایران 3 و 3 دهم نفر است، یعنی به ازای هر 3 و 3 دهم نفر، یک نفر اشتغال دارد. باید جمعیت 24 میلیونی شاغل در کشور به 36 میلیون نفر افزایش یابد تا به متوسط بار تکفل جهانی برسیم.

به گفته‌ی نیازی، ظرفیت‌های عظیمی در حوزه‌ی اشتغال در کشور ما مغفول مانده است. در شهرها فرصت‌های شغلی افزایش یافته ولی در روستاها به مرور زمان از بین رفته است.

مدیر طرح‌های اجتماع‌محور بنیاد برکت تشریح می‌کند: از ابتدای انقلاب تاکنون جمعیت روستایی کشور 22 میلیون نفر باقی مانده و این درحالی است که روستاها در این سال‌ها دست‌کم به لحاظ سخت‌افزاری توسعه یافته‌اند. در حال حاضر 25 درصد جمعیت کشور روستایی هستند که اگر روند مهاجرت‌ها ادامه پیدا کند در 10 سال آینده به 18 درصد می‌رسد.

نیازی اعتقاد دارد: اصلی‌ترین دلیلی که در 40 سال گذشته در حوزه‌ی اشتغال‌زایی نتوانسته‌ایم موفق باشیم، نداشتن الگو و برنامه‌ی مشخص برای ایجاد اشتغال بوده است. بر همین اساس، بنیاد برکت متمرکز بر ایجاد اشتغال با یک مدل اجرایی شده و برای کارآفرینی، مدل‌های آسمان، سحاب و آفتاب را در نظر گرفته است.

سحاب و آفتاب و آسمان

بنیاد برکتِ ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) در سال گذشته ۱۰ هزار طرح اشتغال‌زایی را با ۴۰ هزار شغل ایجاد کرده، که بخش اعظم آن در قالب طرح «سحاب» در مناطق محروم و روستا‌ها راه‌اندازی شده است و برای سال ۹۸ نیز عملیاتی کردن ۳۰ هزار طرح اشتغال‌زایی با 84 هزار فرصت شغلی را، با اولویت مناطق سیل‌زده، در دستور کار دارد. این طرح‌های اشتغال‌زایی را در سال ۹۸ در ۲8 استان، ۱80 شهرستان و 8 هزار روستا ایجاد خواهد شد.

بنیاد برکت و کمیته‌ی تحقیق و توسعه‌ی آن با طراحی سه مدل سحاب، آسمان و آفتاب اقدام به اجرایی کردن طرح‌های خود کرده‌اند. در طرح سحاب (آیین‌نامه‌ی سرمایه‌گذاری حمایتی اشتغال برکت) در چارچوب ظرفیت‌های محیطی، در ابتدا زمینه‌های ایجاد کسب‌وکار تعیین و پس از سنجش و تطبیق اهلیت فنی افرادی که تمایل به کسب‌وکار تعریف‌شده دارند؛ فرآیند‌های تأمین منابع و اخذ مجوز‌های قانونی طی می‌شود.

در طرح آسمان (آیین‌نامه‌ی سرمایه‌گذاری مردمی و اشتغال نیروی انسانی)، اعضای جامعه‌ی محلی با تشکیل گروه‌های توسعه‌ای، ضمن تقویت توانمندی‌های فردی و ارتقای سطح درآمدی خود که مؤثرترین عامل در امر خروج از چرخه‌ی فقر و ارتقای سطح معیشت به شمار می‌آید؛ به‌واسطه‌ی همکاری با دیگران و ایجاد هم‌افزایی در استفاده از ظرفیت‌ها، زمینه‌ی ارتقای سطح معیشت سایر اعضای جوامع محلی و بهره‌وری محیط را فراهم می‌آورند.

طرح آفتاب یا همان آیین‌نامه‌ی فقرزدایی و توان‌افزایی برکت نیز با تمرکز بر دو بعد توانمندسازی اعضای جوامع محلی و تکمیل زنجیره‌های مربوط به کسب‌وکار‌ها (حاصل از اجرای طرح آسمان و سحاب و یا سایر فعالیت‌ها)، زمینه‌ی فقرزدایی را فراهم می‌آورد.

ایستگاه اول: گوندک؛ بازگشت

مقصدمان بیجار است و روستاهای اطرافش و هدف، بازدید از طرح‌های اشتغال‌زایی اجتماع‌محور بنیاد برکت در این مناطق. ایستگاه اول روستای گوندک است در فاصله‌ی ۲۶ کیلومتری بیجار. اهالی به استقبال آمده‌اند به رسم مهمان‌نوازی؛ پیر و جوان، زن و مرد، کودک و نوجوان. پیرمردها اما مهربان‌ترند. می‌خواهند گوسفندی را قربانی کنند بر سبیل تحبیب مهمان. ضمن سپاس فراوان، منصرف‌شان می‌کنیم و حیوان زبان‌بسته را می‌رهانیم. پیران روستا خوش‌آمد می‌گویند و با یک یک خبرنگاران دست مودت می‌دهند.

گوندک روستای محرومی است که جاده‌ی آسفالته ندارد. آن‌گونه که سیدمهدی حسینی معتمد روستا می‌گوید، در دهه‌ی ۷۰ بالغ بر ۷۵ خانوار در گوندک روزگار می‌گذرانده‌اند و حدود ۷۰۰ نفر جمعیت داشته است. موج مهاجرت از این روستا با شروع دهه‌ی‌ 80 به علت خشک‌سالی و مشکل آب شرب آغاز شده که خود حسینی نیز از جمله‌ی مهاجران بوده است. تا سال ۱۳۸۴ قریب به ۹۰ درصد مردم روستا به شهرهای مجاور کوچ کرده و گوندک تقریبا خالی از سکنه بوده است. با ورود و فعالیت بنیاد برکت، اما اوضاع تغییر کرده و اهالی رفته رفته، به روستا بازگشته‌اند و مهاجرت معکوس آغاز شده است. بنیاد برکت در سال گذشته ۸ طرح اشتغال‌زایی را در گوندک اجرا کرده و برای امسال نیز 30 طرح دیگر را در دست اقدام دارد. حالا نزدیک به ۵۰ خانوار در این روستا ساکن هستند و امیدوار به روزهای روشن آینده.

معیشت پایدار

به گفته‌ی کامبیز محمدی، مجری طرح‌های اشتغال‌زایی اجتماع‌محور بنیاد برکتِ ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) در استان کردستان، روستای گوندک بیش‌ترین آمار مهاجرت را در سطح شهرستان بیجار داشته است. زراعت گندم که شغل اصلی اکثر ساکنان روستا بوده، به علت خشک‌سالی از رونق افتاده بود.

فرآیند ورود بنیاد برکت به این روستا و فعالیت در حوزه‌ی اشتغال‌آفرینی چندین مرحله داشته است؛ ابتدا کارگروه توسعه‌ی اشتغال تشکیل شده، سپس یک هم‌افزایی میان دستگاه‌های اجرایی به‌وجود آمده، در وهله‌ی بعد افراد متقاضی شغل که بومی روستاها هستند شناسایی شده‌اند و در مرحله‌ی آخر، رسته‌های شغلی متناسب با ظرفیت‌های منطقه مورد بررسی قرار گرفته و بدین ترتیب، فرآیند ایجاد اشتغال در روستا آغاز شده است. اشتغال هم البته از نوع پایدار آن.

آن‌گونه که مجری طرح‌های اشتغال‌زایی اجتماع‌محور بنیاد برکت در استان کردستان می‌گوید: بخشی از اهالی گوندک که به شهرهای بیجار و سنندج مهاجرت کرده بودند به روستا بازگشته‌اند، آموزش رایگان دیده‌اند، از پشتیبانی و حمایت تسهیل‌گران برخوردار شده‌اند، تأمین نهاده‌ها و بازاریابی محصولات‌شان فراهم آمده و حالا خود صاحب کسب‌و‌کاری آبرومند هستند.

ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های گوندک اکثر طرح‌های اشتغال‌زایی بنیاد برکت را در این روستا در قالب پرورش دام سبک سامان‌دهی کرده و به بار نشانده است، هر چند مدیر طرح‌های اشتغال‌زایی اجتماع‌محور بنیاد برکت می‌گوید که نقشه‌های دیگری هم دارند برای آبادانی روستا. صحبت از فرآوری و بسته‌بندی محصولات باغی است.

مهربانِ تنومند

امید میرزاییان ۳۱ ساله اهل گوندک است و صاحب ۳ فرزند. هیکلی تنومند دارد و البته همیشه لبخندی بر لب. مهربان است. از خنده‌‌اش، خنده‌ات می‌گیرد. دامدار بوده پیش از مهاجرت. با مساعدت‌های بنیاد برکت و تسهیل‌گرانش حالا صاحب ۴۰ رأس گوسفند است در روستای آباواجدادی‌اش، روزگار می‌گذراند. می‌خندد و می‌گوید که از اوضاع امروزش راضی است. شاکر است و امید دارد به توسعه‌ی کسب و کارش در آینده‌ای نه‌چندان دور.

ایستگاه دوم: خودلان؛ تغییر

میان گوندک و خودلان فاصله‌ی چندانی نیست، شاید چند کیلومتر. خودلان ‌در قیاس با گوندک، قریه‌‌ی آباد و سرسبزی است با نهر کوچکی که از وسط آن می‌گذرد. کودکان روستا با چشمان خوش‌رنگ و چهره‌های معصومانه مشغول‌اند به بازی و جست‌و‌خیز، و مردمانی دارد به شدت مهربان و مهمان‌نواز. فعالیت‌های اشتغال‌زایی بنیاد برکت چهره‌ی این روستا را نیز دگرگون کرده است.

حکایت جوان خجول

رحمان امامی ۲۳ ساله است. مدرک کاردانی مکانیک دارد اما دستش خالی بوده از بابت سرمایه‌ای برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار. با کمک و مساعدت بنیاد برکت حالا یک مغازه پررونق مکانیکی دارد با درآمد متوسط ماهانه سه و نیم میلیون تومان. جوان دیگری را نیز در کسوت شاگرد به‌کار گرفته و صاحب شغل شده است. می‌گوید که به مکانیکی علاقه داشته اما به سبب نداشتن سرمایه، عاجز بوده در راه اندازی یک کارآگاه کوچک از برای گذران زندگی. رحمان ابتدا خود را متأهل معرفی می‌کند اما بعد خجولانه لبخندی می‌زند و می‌گوید که قرار است به زودی داماد شود و به جرگه‌ی متاهلین بپیوندد. چه اتفاق مبارکی؛ ابتدا کسب شغل و رفع دغدغه معیشت و بعد هم تشکیل خانواده. توانمندسازی جوامع محلی چه معنی‌ای غیر از این می‌تواند داشته باشد؟

بازگشت فرش آهنی

مژگان یزدانی دیگر ساکن روستای خودلان، پیش از این برای دیگران قالی می‌بافته و حالا خود دارای یک دار قالی است و کارگر و کارفرمای خویش. همه این‌ها با مساعدت بنیاد برکت و تسهیل‌گرانش حاصل آمده است. فرش بیجار معروف است به فرش آهنی، از بس که محکم است و پاخوری عالی دارد. خانم یزدانی تا پنجم ابتدایی درس خوانده و صاحب سه فرزند است. با قالی‌بافی کمک‌خرج همسرش است. تسهیل‌گران بنیاد برکت او را علاوه بر برپایی دار قالی، در تأمین مواد اولیه و یافتن مشتری برای قالی‌هایش یاری می‌دهند. یک قالی ۶ متری حاصل دسترنج این زن جوان کرد نزدیک به 35 میلیون تومان قیمت می‌خورد.

ایستگاه سوم: خسروآباد؛ رقص شترمرغ‌ها

15 سال پیش بود که ساکن کرج شد از سر استیصال و دغدغه‌ی معیشت. احسان خزایی رفت و بازگشتی داشت پربرکت. بچه‌ی روستای خسروآباد از توابع شهرستان بیجار دل رضا نداد به ماندن در غربت و دل به دریا زد و به دیار خود بازگشت تا طرحی نو دراندازد. یک مزرعه‌ی پرورش شترمرغ راه انداخت تا هم نون حلالی بر سر سفره‌ی زن و بچه‌اش ببرد و هم واسطه‌ای باشد برای رزق دیگران. کار اما آن‌چنان نشد که باید و انتظار می‌رفت. احسان نیاز داشت خودش جوجه‌کشی کند تا کار به لحاظ اقتصادی به‌صرفه باشد. جوان خلاق خسروآبادی به جهاد کشاورزی بیجار مراجعه کرد تا مگر گره از کارش باز کنند که آدرس بنیاد برکت را به او دادند. بنیاد آمد و ورود کرد و حالا، جوان کارآفرین خسروآبادی، علاوه بر یک مزرعه‌ی پررونق پرورش شترمرغ، دو دستگاه مخصوص جوجه‌کشی هم دارد که هیچ، با دستگاه سوم، جوجه‌ی محلی به بازار می‌دهد تا خلأ موجود در منطقه را از این بابت هم رفع کرده باشد.

احسان راضی است و شاکر. می‌گوید پرورش هر شترمرغ از زمان جوجه‌کشی تا به وقت ذبح، یک میلیون تومان سود خالص دارد و چرخ زندگی او و دو کارگرش را می‌چرخاند. این را هم باید گفت که او از هر 65 تخم شترمرغ در هر دوره، 40 جوجه می‌گیرد.

همه‌ی آن‌چه گفته شد مشتی است نمونه‌ی خروار از فعالیت‌های بنیاد برکتِ ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) در مناطق محروم کشور به‌طور اعم و استان کردستان به شکل اخص. آمار می‌گویند که بنیاد برکت تا به امروز یک‌هزار و 826 طرح را با اعتباری بالغ بر 3 هزار و 302 میلیارد ریال و در قالب پروژه‌های توانمندسازی اقتصادی، امور زیربنایی و فرهنگی و خدمات بیمه در استان کردستان به بهره‌برداری رسانده یا در دست اقدام دارد.

اشتغال کردستان حالا متولی پای کار دارد. بنیاد برکت آمده است تا کار را تمام کند، تا کسب‌وکاری فراهم کند برای جوان و میانسال کردستانی از برای بردن لقمه‌ای نان حلال بر سر سفره. بنیاد برکت آمده است تا به کردستان برکت دهد؛ تا برکتِ سرزمین تاریخ، فرهنگ و طبیعت باشد.      

•  محسن محمدی